Terapeutyczna rola horrorów. O przezwyciężaniu lęków

Jeszcze niedawno obchodziliśmy Halloween, a najlepszy sposobem na jego spędzenie oprócz przebieranej imprezy jest oglądanie horrorów. Obecnie produkuje się ich bardzo dużo, co oznacza, że jest na nie zapotrzebowanie. Ale czy zastanawialiśmy się kiedyś dlaczego je oglądamy? Co sprawia, że lubimy się bać? Czy horror może mieć dla nas rolę terapeutyczną? Omawiamy ten problem na wybranych przykładach!

Dlaczego lubimy się bać?

Od zarania dziejów ludzie interesowali się tym, co niebezpieczne lub niedostępne. Książki o seryjnych mordercach czy nadprzyrodzonych zjawiskach zawsze przyciągały uwagę odbiorców. Również początki kina obfitowały w dreszczowce, czego przykładem jest między innymi Nosferatu - Symfonia grozy z roku 1922. Ten gatunek funkcjonujący w filmoterapii został scharakteryzowany w książce Małgorzaty Kozubek "Filmoterapia". To czy lubimy oglądać horrory lub śmiertelnie ich unikamy ma wymiar psychologiczny. Niektórzy za nimi nie przepadają, bo źle na nich odziałowują. Spowodowane jest to ich temperamentem i zbyt dużym występowaniem bodźców w ich życiu codziennym. Dlatego chętniej sięgną oni po film, który ich rozluźni zamiast przestraszy.

W naszym społeczeństwie nie brakuje jednak osób, które z przyjemnością poświęcają swój wolny czas na projekcję horrorów. Ich popularność, według psychoterapeuty Wojciecha Kruczyńskiego ma źródło w naszym strachu. - Wszyscy czegoś się boimy. Boimy się śmierci, choroby, kalectwa, starości. Boimy się braku miłości. Mamy też lęki bardziej namacalne, choć zazwyczaj irracjonalne. [...] Oglądamy więc horrory, żeby choć na chwilę mieć swoje lęki pod kontrolą. Wiemy wtedy, że w każdej chwili możemy przestać się bać, możemy wyjść z kina, wyłączyć telewizor albo po prostu się roześmiać - czytamy w magazynie "Film" [nr 11/2007]. Horrory docierają do naszych najskrytszych lęków i pozwalają nam się z nimi oswoić. W naszej podświadomości kryje się ich wiele: strach przed śmiercią, ciemnością, siłami nadprzyrodzonymi (duchy, potwory) czy samotnością. Często oglądamy je w towarzystwie kogoś innego, ponieważ działa to na nas terapeutycznie. Czujemy, że mamy obok siebie kogoś z kim możemy wspólnie przepracować nasze lęki.

Są okresy w naszym życiu kiedy częściej sięgamy po horrory. Zazwyczaj wiąże się to z tym, że czegoś w nich szukamy. Gdy dopada nas stres przed nieznanym to dzięki nim możemy się go na chwilę pozbyć. Podobnie jest z dziećmi, którym czyta się baśnie z występującymi tam strasznymi stworami. Zabieg ten jest im pomocny żeby móc oswoić się z występującym lękiem i w efekcie fianlnym go pokonać, zdobyć władzę na potworami. Smutek wywołany strachem zamienia się w radość po uzmysłowiniu, że stawiło się czoła lękowi.

Najczęstsze lęki w horrorach

Ciemność 

Kiedy gasną światła - Główna bohaterka, Rebecca przeprowadza się do nowego mieszaknia licząc, że dzięki temu wreszcie uwolni się od dręczących ją od dzieciństwa lęków. Przerażająca istota, która jej się ukazywała okazuje się być silnie związana  z matką dziewczyny i tym razem zaczyna również nachodzić jej brata. W ich życiu na nowo pojawia się niebezpeczeńswo, które ujawnia się gdy tylko gasną światła...

Film oswaja w odbiorcach lęk przed ciemnością, który jest zakorzeniony w nas od dzieciństwa. Brak światła i gorsze funkcjonowanie naszego zmysłu wzroku sparawiają, że wyobraźnia pracuje na zwiększonych obrotach. Zmysł ten jest najbardziej wartościowym ze wszystkich jakie posiadamy i dlatego wizja jego utraty lub jego gorsze funkcjonowanie wywołuje strach. Oglądając horror w domowych warunkach mamy możliwość w każdej chwili zapalić światło, pozbyć się strachu i uświadomić sobie, że to wszystko to tylko historia, która została zmyslona.  

Samotność

Uwaga na spoilery!

Strach przed samotnością to jeden z najmniej irracjonalnych lęków, który towarzyszy prawie każdemu. Pozostawienie głównego bohatera samego na pastwę losu to w horrorach zabieg szczególnie popularny. Często grupa przyjaciół zmagająca się wspolnie z przeciwnikami, rozdziela się na mniejsze grupki po czym ostatecznie bohater zostaje sam. U odbiorców uwalnia się wtedy uczucie niepokoju spowodowane zwiększającym się ryzykiem i obniżeniem szansy na przetrwanie bohatera. Brak pomocy ze strony najbliższych to sytuacja zatrważająca i przygnębiająca, której chcielibyśmy uniknąć. Jest to też powód dla którego częściej sięgamy po horrory w towarzystwie kogoś znajomego. Jesteśmy świadomi, że nasz strach maleje, gdy dzielimy go z kimś, ponieważ zawsze możemy o nim porozmawiać z drugą osobą. 

Lśnienie to historia dobrze znana. Małżeństwo z dzieckiem przyjeżdża do hotelu w którym zaczynają dziać się dziwne rzeczy. Główny bohater grany przez Jacka Nicholsona stopniowo zaczyna wariować i pragnie zrobić krzywdę swojej rodzinie. W kulminacyjnej scenie kiedy napięcie osiąga punkt najwyższy, jego żona samotnie musi poradzić sobie z grożącym jej niebezpieczeństwem. Pusty hotel, odcięty od świata to idealna sceneria, aby nasze lęki przybrały kształt.

Uciekaj! to świetnie przyjęty przez publiczność film grozy. Czarnoskóry Chris razem ze swoją dziewczyną Rose przyjeżdża do domu jej rodziców po raz pierwszy odkąd są razem. Nastój jaki tam panuje zaczyna go jednak bardzo niepokoić. Z początku uważa, że ma to podłoże rasistowskie, ale z czasem dowiaduje się, że jest to dużo bardziej niebezpieczne i musi jak najszybciej stamtąd uciec. 

W obu przypadkach bohaterowie muszą sami pokonać zagrożenia pojawiające się na ich drodze. To właśnie najbliższe osoby chcą je uśmiercić. W przypadku "Lśnienia" Jack zostaje doprowadzony do szaleństwa przez hotel i próbuje zamordować siekierą swoją żonę Wendy. Natomiast w "Uciekaj!" przyjazd Chrisa okazuje się być pułapką wymyśloną przez jego dziewczynę. Lęk wynikający z obawy przed kimś komu ufamy jest bardzo silny i oswojenie się z nim trwa wiele czasu. Powinniśmy mieć jednak świadomość z jego istnienia, dlatego też horrory o tej tematyce są pomocne.

Siły nadprzyrodzone 

Boimy się głównie tego co nieznane, dlatego też tak często pojawia się motyw sił nadprzyrodzonych - duchów, zjaw, potworów. Jest wiele przykładów filmów grozy, które podejmują się przedstawiania tego typu zjawisk. O to kilka przykładów:   

Obcy - 8. pasażer "Nostromo" - akcja filmu dzieje się na statku kosmicznym Nostromo. Załoga odbiera tajemniczy sygnał i ląduje na planetoidzie, gdzie jednen z jej członków zostaje zaatakowany przez obcą formę życia. 

Obecność - para badaczy zjawisk paranormalnych zostaje poproszona o pomoc w pokonaniu demona, który terroryzuje pewną rodzinę. Gdy przyjeżdżają na miejsce okazuje się, że będą musieli zmierzyć się z najstraszniejszymi zjawami jakimi kiedykolwiek mieli do czynienia.

Nawiedzony dom na wzgórzu - jest to bardzo dobry przykład terapeutyczny zaistniały u bohaterów serialu. To historia rodzeństwa, które zmaga się z lękami, jakimi doświadczyły w dziecińswie. Dostajemy obraz ich dorosłych dylematów - problemów z zaufaniem, narkotykami, depresją. Wszystkie spowodowane są traumatycznymi wspomnieniami powstałymi w nawiedzonym domu (między innymi zjawy, niepokojące odgłosy), które mogą przepracować dopiero w dorosłych życiu, kiedy wyjdą im naprzeciw.

Aby uwolnić się od obaw, możemy spróbować je nazwać, zastanowić się dlaczego przyprawiają nas o silne emocje i co możemy zrobić, aby nie przeszkadzały nam w życiu codziennym. W końcu strach to nic złego i każdy momentami go doświadcza. Problem pojawia się wtedy gdy nie pozwala nam on normalnie funkcjonować. Wtedy najlepszym rozwiązaniem jest omówienie go ze specjalistą i próba opanowania naszych lęków.

Joanna Bim

fot. materiały prasowe

Źródła:

M. Kozubek, Filmoterapia, Gdańsk 2016.

W. Kruczyński, W życiu brak nam krwawej jatki, "Film" nr 11, 2007.

https://www.newsweek.pl/kultura/filmy-i-seriale/dlaczego-boimy-sie-horrorow-i-czy-ich-ogladanie-moze-byc-niebezpieczne/qjp17qz