Przemysław Stępień: Chcemy pokazać Afrykę, która wykracza poza stereotypy i uproszczenia [WYWIAD]

AfryKamera to festiwal filmowy, który koncentruje się na afrykańskiej kinematografii. Tegoroczne produkcje poruszają głównie tematykę związaną z Rwandą oraz Burundią. Choć te państwa są najczęściej kojarzone z konfliktem między Tutsi i Hutu, to ich kultura i historia mają o wiele więcej do zaoferowania. W tym roku festiwal wkracza w swoją 15. edycję. W związku z tym, przeprowadziliśmy wywiad z Przemysławem Stępniem, czyli dyrektorem artystycznym AfryKamery.

Julia Sałdan, dlaStudenta.pl: Festiwal AfryKamera działa już od 15 lat. Co najbardziej przyczyniło się do jego sukcesu?

Przemysław Stępień: Chyba jak zawsze w tego typu projektach musi być pasja i energia, bo jednak próbuje się trafiać z niszowym, kulturalnym projektem w niszowego odbiorcę. Pomogło też to, że przez lata obserwujemy rosnącą rolę kina afrykańskiego w świecie filmowym, a także pewną złotą erę kina afroamerykańskiego. Choć ta ostatnia kwestia jest odrębnym zjawiskiem, to wpływa na pozytywne zainteresowanie ogólnie pojętego "czarnego kina".

Nie zawsze jest łatwo. Były lata, gdy już byliśmy na granicy porzucenia projektu, bo jednak realizujemy projekt afrykański w kraju, który ma niewielką społeczną czarną, przez co czasami trudno wyjść poza postrzeganie festiwalu jako pewnego rodzaju estetykę. Mam wrażenie, że po latach wytrwałości doszliśmy w końcu do takiego punktu, że kinematografia afrykańska już się z czymś "kojarzy".

JS: Co może zaskoczyć widza, który po raz pierwszy styka się z kinem afrykańskim?

PS: Nie wiem, czy postrzegać to w kategorii zaskoczenia, czy raczej łamania stereotypów, ale wciąż się wydaje, że trzeba weryfikować swoje oczekiwania. Wiele osób oczekuje, że zobaczy filmy, w których trzeba przymykać oko na niedoróbki techniczne czy potknięcia aktorskie. Ale to nie jest współczesne kino afrykańskie.

Zaskakiwać też może różnorodność i odmienność estetyk. Często nie dostrzegamy bogactwa różnych narodów, kultur i wpływów w Afryce. Nie ma jednego kina afrykańskiego. Jest natomiast szalejąca ekspresją i potrzebą wpływania na rzeczywistość różnorodność artystyczna, która dopiero zaczyna być w pełni realizowana na ekranach kin.

Pewnym zaskoczeniem może też być potężna rola kobiet we współczesnym kinie afrykańskim. Nowa fala kina afrykańskiego jest jak najbardziej spod znaku kobiet, które coraz częściej na różnych płaszczyznach noszą na barkach wizję przyszłości kontynentu.

JS: Co w tej kulturze najbardziej przekonało Pana, że świat powinien lepiej poznać afrykańską kinematografię?

PS: Festiwal zaczął się jako osobista potrzeba. Urodziłem się i wychowałem w Zambii, a dopiero po przyjeździe do Polski dotarło do mnie, że choć jestem zapalonym kinomanem, praktycznie nie znam kina afrykańskiego. Nie było ono dostępne ani w Afryce (poza wyjątkami takimi jak np. "Bogowie muszą być szaleni"), ani w Polsce. Kino afrykańskie poznawałem z widzami. Gdyby nie festiwal, to również nie miałbym okazji go poznać.

Wciąż pozostajemy przy tym oddani misji festiwalu, czyli pokazywania Afryki oczami samych mieszkańców kontynentu. Chcemy oddać im głos i pozwolić im przybliżyć samych siebie bez filtra nałożonego przez europejską czy amerykańską kamerę.

JS: Jak, w 5 słowach, określiłby Pan kino afrykańskie?

PS: Nie do końca się da. Podobnie jak nie da się w pięciu słowach oddać kina europejskiego. Mainstream nigeryjskiego Nollywoodu, szaleństwo ugandyjskiego Wakaliwood, duchowość kina Mozambiku i Angoli, eklektyczność kina RPA, neorealistyczna estetyki Algierii czy artyzm i innowacyjność rwandyjskiego Hillywood. To są różne światy, różne estetyki i różne wpływy. Dlatego poznanie kinematografii jednego kraju afrykańskiego ma niewielkie przełożenie na inne.

Gdyby jednak musiał użyć kilku przymiotników, to przychodzą mi na myśl określenia takie jak: różnorodne, młode, kobiece, uduchowione.

JS: W opisach festiwalu pada stwierdzenie, że starają się Państwo pokazać Afrykę w sposób "nieoczywisty". Co Pan przez to rozumie?

PS: Popularnym określeniem odnośnie dużej ilości filmów osadzonych w Afryce, w tym także dokumentów, jest tzw. "pornografia biedy". Skutki takiego pokazywania kontynentu i jego mieszkańców, którzy stanowią pewną atrapę dla narzuconego przekazu, to grzech wielu dzieł. Zdarza się to nawet w tak cenionych produkcjach jak "Ambasador" Madsa Bruggera czy "Raj: miłość" Ulricha Siedla.

My natomiast chcemy pokazać Afrykę, która wykracza poza stereotypy i uproszczenia. To nie jest jeden kraj, lecz bogaty, wielokulturowy i niejednolity kontynent. Nie jest to też miejsce pełne zwierząt i anonimowej biedy, ale kompleksowych społeczeństw o niezwykłej duchowości i wrażliwości. To, moim zdaniem, coraz wyraźniej przebija się w afrykańskim kinie. Wiele tytułów  z tegorocznego programu, a także z minionych lat, może zaskakiwać i inspirować. Widzowie mogą zasmakować tego kontynentu inaczej niż zazwyczaj.

JS: Który film z programu widzowie powinni koniecznie zobaczyć?

PS: Z każdym rokiem mamy wrażenie, że program festiwalu robi się coraz mocniejszy, co zawsze utrudnia mi wskazanie jednego tytułu. Niewątpliwie godne uwagi są filmy, które miały otwierać i zamykać festiwal. Obie produkcje są związane z motywem przewodnim AfryKamery, czyli Rwandą i Burundią. Mowa tu o filmach: "Maria Panna Nilu" (zdobywca Srebrnego Niedźwiedzia na tegorocznym Berlinale) i "Tęsknota". Te tytuły to też ekranizacje głośnych powieści autorstwa Scholastique Mukasongi i Gaela Faye.

Jeśli chodzi o dokumenty, to mam szczególny sentyment do "W innym życiu". Jest to film niełatwy, bowiem opowiada o losie czwórki Burundyjczyków, którzy na przestrzeni 30 lat dorastali jako dzieci ulicy. Ta produkcja jest niezwykła w swoim humanizmie oraz w sposobie, w jaki personifikuje biedę.

Rozmawiała: Julia Sałdan

Filmy w ramach festiwalu AfryKamera będzie można obejrzeć w dniach 21-30 grudnia 2020 roku na platformie Mojeekino.pl.

Zobacz też: Proponowane przez redakcję filmy o Afryce

fot. materiały prasowe festiwalu AfryKamera