Ziemia Iwana - recenzja festiwalowa

"Ziemia Iwana" - to film dokumentalny, łączący w sobie elementy fikcyjne i faktyczne, a jego głównym bohaterem jest malarz ludowy Iwan Prychodko. W swoich pracach artysta naśladuje zanikające tradycje kultury Polesia. Istotną rolę w jego życiu odgrywa więź z naturą, którą się cieszy i z której czerpie swoje pomysły. Co wyjątkowego możemy znaleźć w pracach Iwana i jakie jest ich miejsce we współczesnym świecie sztuki?  

Portret i filozofia życia malarza

Produkcja filmowa w reżyserii Andrija Łyseckiego nie dostarcza nam odpowiedzi na wiele nurtujących nas pytań: gdzie artysta zdobywał wiedzę, kiedy zaczął malować, jak długo prowadzi ascetyczny styl życia oraz jakie są jego marzenia i plany na przyszłość? Razem z twórcami, rekonstruujemy wizerunek malarza ludowego na podstawie obserwacji jego życia codziennego. Wchodzimy do jego wiejskiej chaty i widzimy, jak sam gotuje sobie jedzenie, jak rozmawia ze swoimi psami, kurami, jak prowadzi małe gospodarstwo.

Styl życia malarza jest bardzo skromny, a warunki, w których mieszka są ledwo wystarczające. Jednak w wykreowanym przez niego systemie czuje się szczęśliwy. Kłopoty i problemy współczesnego człowieka nie są dla niego na tyle istotne. Biała, siwa głowa i wąsy oraz oczy pełne uśmiechu i dziecinnej ciekawości – tak wygląda Iwan. Artysta emanuje i niesie pozytywne spojrzenie na świat, a jednocześnie jest nośnikiem kultury i wyobraźni swoich przodków, których zostaje coraz mniej. Trzeba żyć tak, aby obrazy nas podziwiały – uczy nas bohater filmu. 

Tropami słowiańskiego dziedzictwa i wyobraźni twórczej

Prace Iwana nie zawierają w sobie wielowarstwowego przekazu czy skomplikowanych modeli. Nawet dziecko potrafiłoby je opisać za pomocą kilku słów. Wymienić kolory, pojawiające się na płótnach symbole (słońce, koń, ptaki) –  i miałoby rację. Cenne jednak  są ich symboliczne i magiczne sensy, które były im wcześniej przepisywane. Energia i kolorystyka obrazów artysty o dziecięcym wydźwięku pulsują i żyją swoim życiem, co sprawia, że mają w sobie świeżość, chociaż naśladują magiczne myślenie i tradycyjność przodków sprzed kilkuset lat. Artysta wierzy, że namalowane słońce przynosi właścicielowi szczęście, pamięta nazwy duchów i bóstw słowiańskich.

W produkcji filmowej zostały też odtwarzane niektóre rytuały i obrzędy pogańskie wykonywane przez Ivana, takie jak na przykład symboliczne palenie stosu siana czy taniec z bębnem. Najwidoczniej są to atrakcyjne zabiegi artystyczne na potrzeby filmu, w rzeczywistości nie mające nic wspólnego z życiem codziennym malarza, niewątpliwie wyglądające widowiskowo. Często występujące w filmie melodie wykonane na sopiłce oraz innych ludowych instrumentach, także budowały rytualny nastrój i uduchowioną atmosferę.

Stosunek do kultury ludowej. Jaki los ją czeka?

Jednym z głównych przekazów dokumentu jest zjawisko zanikającej ukraińskiej kultury ludowej. Problem wydaje się poważny, a także warty dużej uwagi i wsparcia. Jednak wizerunek wyobcowanego artysty, naśladującego tradycje przodków, który nie wie jak się odnaleźć wśród współczesnego świata sztuki oraz nie może spotkać swojego odbiorcy na rynku i z tego powodu jest skazany na zapomnienie i życie w nędzy - nie jest do końca prawdziwy.

W rzeczywistości coraz częściej ukraińscy artyści odwołują się w swoich dziełach do motywów i tradycji ludowych, wykorzystują je w swoich utworach muzycznych, spektaklach, filmach czy projektowaniu ubrań lub ozdób. Cieszą się oni dużym sukcesem i zainteresowaniem. W filmie pojawił się fragment, kiedy pracy artysty zostały pokazane na wystawie w Mystetskyim Arsenale w sercu Kijowa.

Jednak jaki los czeka na artystę, który całe życie spędził na wsi? Czy się odważy przeprowadzić się do dużego miasta? Kompozycja filmu pozostaje otwarta. W rzeczywistości malarz Ivan Prychodko zasłynął: ”jako autor obrazów, drewnianych zabawek dla dzieci i figuralnych wyrobów z drewna. Jest Honorowym Mistrzem Sztuki Ludowej Ukrainy (2003), laureatem nagród Kateryny Biłokur (1999), Pawła Czubyńskiego (1994), Petra Werny (2008), Ogólnoukraińskich Konkursów Zabawek Dziecięcych (2002, 2005; Kijów, Ukraina), członkiem Narodowego Związku Mistrzów Sztuki Ludowej Ukrainy (1991). Brał udział w wystawach w Kijowie w 1990, 1995, 1997, 1999, 2003 roku” [za opis filmu z Ukraina! Film Festiwal 2021]

Mówi się, że "naród żyje, dopóki język jego żyje". Chce się wierzyć, że świat sztuki też istnieje, przestrzegając tych samych reguł. Dzięki takim produkcjom filmowym i unikatowym artystom, tradycja i kultura ludowa będzie żywa jeszcze długo. “Ziemia Iwana” zdobyła nagrodę za najlepszy film podczas Docudays UA Międzynarodowego Festiwalu Praw Człowieka w Kijowie oraz wygrała konkurs filmowy Kharkiv MeetDocs. Polecamy go zobaczyć, jeśli będziecie mieć ku temu okazję.

Wera Rasniuk

Film zobaczyłam podczas Ukraina! Film Festiwal 2021.

fot. screen youtube.com