Bunt. Sprawa Litwinienki - gorzka lekcja historii

„Bunt. Sprawa Litwinienki” to gorzka lekcja historii dla zachodniego widza i próba zwrócenia uwagi na problemy polityki rosyjskiej. Polacy i Rosjanie po wyjściu z kina mogą odczuwać jednak niedosyt. Bo najnowszy dokument Andrei Nekrasova w ciągu 105 minut porusza zbyt wiele problemów, a reżyser używa przy tym równie sugestywnych, co przekłamanych obrazów.


Aleksander Litwinienko to były żołnierz KGB (później FSB). Pod koniec lat dziewięćdziesiątych ujawnił fakt wydawania mu sprzecznych z prawem rozkazów. Po licznych represjach ze strony aparatu władzy w 2001 roku udało mu się uzyskać azyl polityczny w Wielkiej Brytanii. W listopadzie 2006 roku trafił do szpitala z objawami ciężkiego zatrucia nieznaną substancją. Po śledztwie okazało się, że tajemniczą substancją był radioaktywny izotop polonu 210. Litwinienko zmarł parę dni później.

Andrei Nekrasov, reżyser „Buntu”, określa się mianem przyjaciela Litwinienki i bojownika o prawdę w jego sprawie. Wylicza przy tym pretensjonalne oskarżenia wobec służb specjalnych Rosji. Przekazuje głos Litwinienki w sprawie zamachów terrorystycznych na Moskwę w 1999 roku. Rosyjskie władze obarczyły odpowiedzialnością za nie czeczeńskich bojowników, jednak w filmie wina spada na agentów FSB, którzy mieli przeprowadzić zamachy, by uzyskać wiarygodny powód wznowienia wojny z Czeczenią. Nekrasov wszystkie swoje teorie popiera sugestywnymi obrazami, które mogą szokować, a czasem nawet wywoływać obrzydzenie (w końcu - czego się nie robi, by odpowiednio mocno wstrząsnąć widzem).

Wnikliwy obserwator doszuka się jednak w „Sprawie Litwinienki” niezbyt umiejętnej próby naśladowania Michaela Moore’a i jego filmowej kampanii przeciwko Bushowi. Obaj reżyserzy równie chętnie pojawiają się na ekranie (przy czym Rosjaninowi brakuje charyzmy i umiejętności aktorskich, przez co jego rola w filmie ogranicza się do snucia się przed widzem i potakiwania głową podczas rozmów) i jednostronnie ukazują wybrane wydarzenia i fakty. I nawet nie tutaj tkwi główny zarzut wobec rosyjskiego dokumentu. W końcu prawdą jest, że każdy film to indywidualne spojrzenie reżysera na daną sprawę i w każdej produkcji musi wystąpić pierwiastek manipulacji. Główny zarzut wobec filmu nie tyczy się wobec tego wybiórczego traktowania wydarzeń w Rosji, ale ich nieudolnego przekazywania, które nierzadko wprowadza chaos do całej historii.

W tym antyputinowskim filmie prezydent Rosji oprócz wojny z Czeczenią zostaje oskarżony o powiązania z kartelem narkotykowym, niszczenie medialnej opozycji (morderstwa dziennikarzy i zawieszanie nadawania niektórych stacji telewizyjnych), a także wszelkiego rodzaju nieprawidłowości na szczeblach wysokiej władzy. My, Polacy, zdajemy sobie z tego jednak sprawę nie od dziś. Oglądając film można odnieść wrażenie, że gdzieś, kiedyś już o tym mówiono. I co z tego wynika? Nic. Nekrasov wraz z Litwinienką (prace nad filmem rozpoczęły się jeszcze przed jego śmiercią) robią z siebie demaskatorów wszelkich afer w Rosji, jednak nawet zachodni widz zorientuje się, że nie zawsze wszystko jest czarne, albo białe. Wątpliwości budzi również wiedza Litwinienki, który nie był na tyle wpływową postacią, by mieć dostęp do szeregu tajemnic państwowych. Przez swoją śmierć stał się jednak męczennikiem, którego Nekrasov zręcznie wykorzystuje w swoim nie do końca udanym (także technicznie) dokumencie. Dodatkowo zdjęcia i montaż pozostawiają wiele do życzenia – czasem wręcz zakłócają poprawny odbiór produkcji.

Nie należy mimo wszystko spisywać „Buntu” na straty. W niektórych ujęciach autorzy zdają się rezygnować ze swojej retoryki na rzecz przekazywania słów zwykłych ludzi. I wtedy właśnie film staje się w 100% rosyjski, bo pokazuje problemy i bolączki zwykłych mieszkańców tego kraju. Cieszy fakt, że „Bunt” zobaczy publiczność festiwalu w Cannes i miejmy nadzieję, że zwróci należytą uwagę na problemy zza wschodniej granicy Unii Europejskiej. Bo one cały czas istnieją. I nawet, jeśli „Bunt. Sprawa Litwinienki” nie jest filmem o całkowicie prawdziwej Rosji, to z pewnością jest zrobiony w trosce o Rosję i za to już należy mu się pochwała. W imię tego warto było zrobić z tajemniczej śmierci człowieka widowisko.


Paulina Wyrębowska
paulina.wyrebowska@dlastudenta.pl